J. Ceulemans - www.enola.beVan 5 tot 7 november trok het ensemble Zwerm samen met Fred Frith voor een korte tournee door de Lage Landen. Een jong beloftevol gitaarkwartet en een gevierd gitaaricoon, kon dat eigenlijk ooit misgaan?
Het moest er toch eens van komen, deze collaboratie tussen het Belgisch-Nederlandse Zwerm en de Engelse grootmeester van de experimentele gitaarmuziek. In aanloop naar de concertreeks werd het gitaarkwartet dat Frith eind jaren negentig oprichtte door Zwerm als een rechtstreekse invloed benoemd, wat in de vooralsnog beperkte discografie van het meer dan vijftien jaar jongere ensemble al op impliciete wijze gesuggereerd werd. Ze leken dan ook voorbestemd om ooit samen te werken en het was uitkijken naar wat die kruisbestuiving dan uiteindelijk zou opleveren.
De verdiensten van Frith in een simpele paragraaf samenvatten is hem oneer aandoen: enkele honderden releases sinds de jaren 70, zowel met eigen groepen als in samenwerking met anderen, oprichter van iconische bands als Henry Cow en Massacre en ontelbare bijdragen geleverd aan een al even ontelbaar aantal ensembles (onder meer aan John Zorns Naked City). En dan laten we zijn werk als componist en improvisator nog links liggen. Johannes Westendorp, Toon Callier, Bruno Nelissen en Kobe Van Cauwenberghe zullen nog enkele tandjes moeten bijsteken vooraleer ze zulke adelbrieven kunnen voorleggen, maar de drie reeds verschenen albums van Zwerm deden het ook lang niet onaardig. Hun debuutplaat The World's Longest Melody schopte het in 2010 zelfs tot in het eindejaarslijstje van het toonaangevende magazine The Wire.
Voor de drie concerten in achtereenvolgens Gent, Antwerpen en Den Bosch werd het repertoire op voorhand al even gezamenlijk ingeoefend. Dat bleek geen overbodige luxe want de composities gingen zoals verwacht alle kanten uit en zaten boordevol details. Vanaf het begin was de concentratie maximaal. Een kleine riedel en drie gitaristen die elk apart patronen van flageoletten speelden, zorgden voor een web van muzikale zijdedraadjes, waarbinnen Frith enkele bruuske interventies deed. Met zijn gitaar in tabletop-positie (plat liggend op zijn schoot) en gebruik makend van stokken, schalen en ander materiaal, creëerde hij een heel geluidsspectrum dat aanvankelijk als tegenstem fungeerde en naar het einde van het eerste stuk toe geïntegreerd werd in een gezamenlijk crescendo.
Een heel andere context creëerde het vijftal in het volgende stuk, waar via samples en allerlei atypische gitaarklanken een soort collage werd samengesteld. Verschillende gitaren werden zo bespeeld dat ze klanken voortbrachten die men eerder met een analoge synthesizer associeert. Opnieuw werden er her en der voorwerpen tussen de snaren gestoken en werd er zelfs aan gitaren "gezaagd". Stilaan evolueerde het gebeuren van fragmentarische flitsen naar een diffuus voortglijdende drive (de e-bow had zijn intrede gedaan) met daarin allerlei monsterlijke klanken die konden doorgaan voor het betere dronewerk.
Frith had een verrassing in petto voor Wim Wabbes -- programmator van de Gentse Handelsbeurs en ex-Vooruit -- die hij eerde met de compositie "Hymn For Wim". Het was een mooi en emotioneel werk waarbij de vijf gitaristen gedurende ruime tijd harmonische cirkels maakten met allerlei kleine tussenbewegingen. Dat werd afgelost door een uitgebreide solo-improvisatie van Frith, waarbij die al zijn onconventionele technieken bovenhaalde. Er was ook nog het poppy "Metaphor For Life", dat een eenvoudig akkoordenschema en een vocoderstem als basis had. Dit werd echter aangedikt met freaky bijdragen van de andere musici, waardoor het poppy randje stevig begon te schuren.
Er werd afgesloten met "The Office", een compositie van Johannes Westendorp, dat dankzij een terugkerende basfiguur wat weg had van Tortoise's "A Survey". Via een unisono passage prentte Zwerm een repetitieve riff in de herinneringen van de toeschouwers in en dat kon het opvallend diverse publiek wel smaken. Zwerm staat dan ook al langer op het kruispunt van "serieuze" en populaire muziek en voelt zich daar best comfortabel. Voor de gemiddelde concertganger is het misschien allemaal minder evident, maar mits een beetje tegemoetkoming van diens kant moeten de twee partijen elkaar toch zeker weten te vinden. Het wordt alleszins hoog tijd.
Erno Elsinga - www.jazzenzo.nl
Eveneens memorabel was het concert van avant garde gitarist Fred Frith en het elektrische gitaarkwartet Zwerm die in een piepklein en bomvol Theater Artemis een gezamenlijk samengestelde mengeling van artrock, improvisatie en hedendaags gecomponeerd brachten. Zwerm speelde een aaneenschakeling van ritmische motieven; korte rifs die om elkaar of juist in elkaar vlochten. Frith benutte een bezemkast aan attributen – kwastjes, blikjes, ijzerdraden, strijkstok – waarmee hij zijn gitaar de wijde klankwereld instuurde. Soundscapes en klankerupties, variërend van luchtaanvallen, stadsgeluiden of frequentie zoekende radiogolven vulden het theater waarbij zelfs ijzeren katrollen dienend om toneelrekwisieten te hijsen werden ingezet. Wel degelijk zat er lijn in de soms complex gearrangeerde hevige klankbestuivingen, volledig tot zijn recht komend in een door Frith gecomponeerd hedendaags stuk dat harmonisch werd opgezet en uitmondde in een uitgerekte solo van de Engelse gitarist waarin alle facetten van radicale improvisatie werden blootgelegd.
